فاطمه رمضانی معاون ابتدایی دفتر تالیف کتاب‌های درسی وزارت آموزش و پرورش در گفت‌وگو با خبرنگار آموزش و پرورش خبرگزاری فارس در خصوص برنامه‌های این معاونت اظهار داشت: مصوبه سال 76 شورای عالی آموزش و پرورش برای دوره‌های تحصیلی و از جمله دوره ابتداییاهدافی را مشخص کرده است که یکی از بخش‌های وزارت آموزش و پرورش که برای تحقق آن اهداف تلاش می‌کند، دفتر تالیف کتاب‌های درسی در قالب محتوای کتابهای درسی دوره ابتدایی است.

وی در پاسخ به این پرسش که «برای سال تحصیلی جدید چه برنامه‌هایی را عملیاتی کرده‌اید؟»، افزود: براساس مصوبه شورای عالی آموزش و پرورش ، از سال تحصیلی 91ـ90 تغییرات کتاب‌های درسی دوره ابتدایی شروع شده است؛ سال 91ـ90 تغییرات کتاب‌های پایه اول ابتدایی را داشتیم، 92ـ91 تغییرات کتاب‌های پایه دوم ابتدایی انجام شده و در همان سال با ایجاد پایه ششم کتابهای پایه ششم هم تالیف شد.

رمضانی افزود: سال تحصیلی 93ـ92 کتاب‌های پایه سوم ابتدایی تغییر کرد و در دوره متوسطه اول کتاب‌های پایه هفتم تالیف شد؛ در سال تحصیلی 94ـ93 تغییرات کتاب‌های ابتدایی به پایه چهارم رسید و در سال تحصیلی جاری تغییرات کتاب‌های پایه پنجم را داشتیم.

معاون ابتدایی دفتر تالیف کتاب‌های درسی یادآور شد: در این چند سال از پایه دوم به بعد به دلیل اینکه طرح ارتقای آموزش قرآن را در چند سال گذشته داشتیم و کتاب‌های قرآن ما جدیدالتالیف بودند، این کتاب‌ها تغییر نکردند و همان تغییراتی که سال‌های گذشته انجام شد مبنا قرار گرفت.

وی گفت: در بعضی دروس مانند ریاضی و مطالعات اجتماعی علاوه بر تغییر محتوا، تغییر رویکرد و تغییر برنامه داشتیم و از این رو تغییر محتوای آنها تغییرات کلی بوده‌اند، در دروس فارسی و علوم تغییر در برنامه درسی نداشتیم، اما این دروس در انتخاب و سازماندهی محتوا به دلیل توجه به رویکردهای نوین آموزشی و بخش‌های یقینی‌تر برنامه درسی ملی، تغییر داشته‌اند.

* مهمترین شاخص‌های تغییرات کتب درسی

رمضانی در خصوص مهمترین شاخص‌های تغییرات کتاب درسی گفت: در تغییرات کتاب‌های درسی دوره ابتدایی از کلاس اول چند محور عمده داشتیم که در کلاس پنجم نیز همان را تبعیت کردیم.

وی ادامه داد: یک محور تغییراتی است که به لحاظ گذر زمان رخ می‌دهند و باید ما نیز به آنها توجه کنیم. نیازهای جدیدی که خود دانش‌آموز پیدا می‌کند و تغییرات اجتماعی که داریم که بخشی خاص جامعه ما بوده و بخشی به تبع تغییرات جامعه جهانی است.

معاون ابتدایی دفتر تالیف کتاب‌های درسی بیان داشت: مثلا آن چیزی که برای دانش‌آموزان خوشایند بوده و آنها را جذب می‌کند با چیزی که 30-20 سال پیش دانش‌آموزان آن زمان را به خود جذب می‌کرده، یا برایشان جالب و پاسخگوی پرسش‌هایشان بوده است فرق می‌کند.

وی یادآور شد: جنبه دیگر رویکردهای جدیدی است که در آموزش وجود داشته و طبیعتاً ما نیز نباید دانش‌آموزان را از آنها بی‌بهره بگذاریم و جنبه دیگر اسناد تحولی مثل سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و برنامه درسی ملی است که باید براساس آنها اسناد دیگری تولید شود تا کتاب درسی براساس آنها تغییر کند.

رمضانی خاطرنشان کرد: برای اینکه دانش‌آموزان زودتر از این ثمرات بهره‌مند شوند، بخش‌هایی که می‌دانستیم باید حتماً در برنامه‌های درسی توجه شود و نیاز به تبیین کمتری دارند یکی از محورهای عمده تغییرات کتابهای درسی از سال 90 بوده که تغییرات امسال پایه پنجم ابتدایی نیز ادامه همان روند است.

رمضانی با بیان اینکه امسال غیر از کتاب آموزش قرآن تمام کتاب‌های پایه پنجم جدیدالتالیف هستند، گفت: برای تالیف کتاب‌های درسی در دفتر تالیف نقشه‌ای با نام راهنمای برنامه درسی داریم و برای هر ماده درسی قبل از اینکه کتابی تالیف شود، راهنمای برنامه درسی آن تالیف و تدوین می‌شود.

معاون ابتدایی دفتر تالیف کتاب‌های درسی اظهار داشت: این‌ها اسنادی هستند که در شورای عالی آموزش و پرورش بررسی و تصویب می‌شوند.

وی گفت: بر این اساس، در درس‌هایی مانند ریاضیات و مطالعات اجتماعی که در دوره ابتدایی تقریباً حدود 30 سالی بود تغییر جدی نداشتیم، تغییر در راهنمای برنامه درسی هم داریم.

* به‌جای تاکید صرف بر عملیات ریاضی روی فهم مفاهیم هم تمرکز می‌شود

رمضانی اضافه کرد: برای نمونه در درس ریاضی قبلاً دانش‌آموزان بیشتر روی عملیات ریاضی متمرکز می‌شدند، اما در برنامه جدید روی فهم مفاهیم ریاضی از طریق روش‌ حل مسئله تاکید می‌شود.

معاون ابتدایی دفتر تالیف کتاب‌های درسی افزود: در درس مطالعات اجتماعی نیز براساس راهنمای برنامه جدید درسی این درس و رویکرد آن که کاوشگری است، باز تغییرات قابل ملاحظه‌ای نسبت به کتاب‌های قبل داشتیم. یکی از تغییرات اصلی این کتاب آن است که قبلاً از کلاس چهارم سه بخش منفک از هم شامل «جغرافیا»، «تاریخ» و «مدنی» داشتیم که الان به صورت یکپارچه و در قالب یک بخش ارائه شده است.

رمضانی در پاسخ به این پرسش که «هنوز تاکید بر حفظ کردن مطالب در کلاس‌ها وجود دارد، حال در این خصوص چه کاری در کتاب‌ها انجام شده است؟»، افزود: در خصوص اینکه چه تعدادی از معلمان از روش‌های جدید استفاده می‌کنند و با طراحی‌های آموزشی خود، تلاش می کنند زمینه ای فراهم کنند تا دانش‌آموزان شخصاً به مطالب پی ببرند و چه تعدادی پیرو روشهای سنتی آموزش هستند، آماری در دست نداریم. اما بخش عمده تغییرات کتاب‌ها، به تغییر در نگاه ما به آموزش برمی گردد و البته این امر بی‌سابقه‌ای نیست و سابقه قابل توجهی دارد.

وی گفت: اولین‌بار بین سال‌های 73 تا 75 و با درس علوم شروع شده و بر اساس راهنمای برنامه درسی که برای این درس تدوین شد و رویکرد جدیدی که کتاب به آموزش داشت، به معلمان توصیه شد که کلاس‌ها طوری تنظیم شوند که دانش‌آموزان خودشان تجربه کنند و خیلی روی روش رسیدن به یک مفهوم سفارش و کار شده است، اینکه دانش‌آموز مفاهیم و تعریف را آنطور که ما می‌خواهیم به ما تحویل دهد مورد تاکید نبوده است.

رمضانی افزود: این رویکرد در برنامه درسی و کتاب‌های دیگر بتدریج وارد شد و بعد از علوم، درس فارسی بود که این رویکرد را در تدوین محتوا به کاربرد و بعد از آن درس دینی چنین تغییری داشت، در آن سال‌ها برنامه جدید درس هنر نیز با همین رویکرد تدوین شد.

*نمی‌خواهیم دانش‌آموزان دوره ابتدایی مطلبی را حفظ کرده و عیناً به ما باز پس دهند

معاون ابتدایی دفتر تالیف کتاب‌های درسی وزارت آموزش و پرورش تصریح کرد: در برنامه‌های جدید نمی‌خواهیم دانش‌آموزان دوره ابتدایی مطلبی را حفظ کرده و عیناً به ما باز پس دهند و دلخوش کنیم که آنها مطالب را یاد گرفته‌اند، بلکه تاکید بر این است که دانش‌آموزان مفاهیم را طی فعالیت‌هایی که به تجربیات خودشان در زندگی شبیه است یاد بگیرند و آنچه یاد گرفتند در زندگی به کار برند.

وی بیان داشت: تغییرات اخیر تاکید بیشتری روی این مطلب دارند و درس‌هایی که چنین تغییری نداشتند الان به این تغییرات پیوسته‌اند و راهنمای معلم نیز امروز با این جهت‌گیری تدوین می‌شود.

رمضانی اضافه کرد: در این 4 تا 5 سال اخیر که فیلم‌های آموزشی بیشتری برای معلمان تدوین شده نیز بیشترین تاکید را بر روی این جنبه‌ها دارند، اما اینکه چرا این اتفاق نیفتاده است، به نظرم باید سراغ همه عواملی رفت که می‌توانند در این جریان دخیل باشند و از جمله اینکه معلمان باید همزمان با تغییر کتاب‌های درسی آموزش کافی ببینند.

معاون ابتدایی دفتر تالیف کتاب‌های درسی همچنین گفت: معلمان باید وقت کافی در کلاس درس داشته باشند، اندازه کلاس اندازه مناسبی باشد و تجهیزاتی که دارند باید تجهیزاتی باشد که به این امر کمک کند؛ الان تعداد دانش‌آموزان در کلاس گاهی به خاطر تنگناهایی که وجود داشته است از متوسطی که تعیین شده بود، بیشتر شده است.

وی با اشاره به اینکه زمان آموزش هم مهم است، افزود: می‌دانید که ساعت‌هایی که دانش‌آموزان در مدارس حضور دارند، ساعت‌های دلخواه و مطلوب نیست.

رمضانی تصریح کرد: دلیل آن این است که دانش‌آموزان باید فرصت داشته باشند در هر موضوع خود کار کنند، از آن نتیجه گرفته و نتیجه را به مشورت با معلمان و دیگران بگذارند و با کمک دیگران نقد، بررسی و ارزشیابی کنند و آن را در دنیای واقعی به کار ببندند.

*فردی که اطلاعات بیشتری دارد می‌تواند خلاقیت بیشتری داشته باشد

معاون ابتدایی دفتر تالیف کتاب‌های درسی وزارت آموزش و پرورش اظهار داشت: آن چیزی که ایده‌آل بوده و برنامه‌های درسی و کتاب‌های درسی و راهنمای معلم مبلغ آن هستند، این شیوه، رویکرد و نگاه به آموزش است و امیدوارم به جایی برسیم که وقتی شما وارد مدرسه می‌شوید، با این صحنه روبه‌رو نشوید که معلم دوباره یکسری جملات را با دانش‌آموزان تکرار می‌کند بدون اینکه دانش‌آموزان مفهومی را ادراک کرده باشند. البته یادآوری می‌کنم برای اینکه یادگیری اتفاق بیفتد، به اطلاعات هم نیاز داریم حتی فردی که اطلاعات بیشتری دارد، امکان بروز خلاقیت بیشتری هم دارد اما اگر صرفا به خاطر سپردن اطلاعات مترادف یادگیری شد، کار اشکال پیدا می کند.

معاون ابتدایی دفتر تالیف کتاب‌های درسی در خصوص «سختی کتاب‌های درسی و الزام و اجبار خانواده‌ها برای همراهی با دانش‌آموزان در حل مسائل کتاب» افزود: این طور نیست کتاب درسی از والدین بخواهد نقش معلم را در خانه ادامه دهند گاهی دیده‌ایم انتظاری که معلم و مدرسه مطرح کرده است انتظاری بسیار پیچیده‌تر و بیشتر از منظور کتاب درسی بوده است و فکر می‌کنم دفتر تالیف کتاب‌های درسی باید نقش بیشتری در اطلاع‌رسانی داشته باشد. راه‌هایی که می‌توانیم برنامه تغییرات محتوای کتاب درسی را اطلاع‌رسانی کنیم، چند کانال است؛ یکی کتاب راهنمای معلم است، کانال دیگر دوره‌های ضمن خدمتی است که معلمان برای محتواهای جدید می‌بینند و امسال برای پایه پنجم ساعت‌هایی را برای دروس مختلف آموزش دیده‌اند تا با تغییرات آشنا شوند.

وی اظهار داشت: چند سال اخیر فیلم‌های آموزشی مختص معلمان نیز اضافه شده که در آن تغییرات کتاب‌ها توضیح داده می‌شود و موفق شده‌ایم در برخی از آنها نمونه‌هایی از تدریس را هم قرار دهیم.

معاون ابتدایی دفتر تالیف کتاب‌های درسی وزارت آموزش و پرورش در خصوص «تولید بسته‌های آموزشی» گفت: جدیدترین اجزای بسته‌های آموزشی دوره ابتدایی چند فیلم بوده است از تربیت بدنی پایه اول و دوم، مطالعات اجتماعی ششم و ریاضیات پایه ششم و دوم و دینی پایه دوم و در مجموعه نرم‌افزارها نیز فارسی پایه چهارم ارائه شده است و ریاضی سوم و چهارم و مطالعات و هنر چهارم هم در حال نهایی شدن است.

وی ادامه داد: قرار است این‌ها همراه کتاب درسی به دست دانش‌آموزان برسد، اما به دلیل اینکه تولید و تکثیر آنها زمان‌بر است گاهی با تاخیر به دست دانش‌آموزان می‌رسد؛ ان شاالله در آینده این بسته‌ها همزمان با کتابها دراختیار دانش آموزان قرار می گیرد.

*تولید کتاب گویای دروس فارسی و قرآن پایه پنجم

رمضانی بیان داشت: الان برای پایه پنجم کتاب گویا تولید شده است که شامل فایل‌های صوتی خواندن متن‌های درس فارسی و آیات درس قرآن است.

معاون ابتدایی دفتر تالیف کتاب‌های درسی وزارت آموزش و پرورش در خصوص اینکه «آیا برای حجم کتاب‌های درسی کار شده است؟»، یاد‌آورشد: وقتی دانش‌آموز از حجم کتاب درسی نگران می شود که فکر می کند باید صفحه به صفحه کتاب را خوانده و حفظ کند و به معلم پس بدهد که طبیعتاً اگر یک صفحه به این کتاب اضافه شود یک دردسر تازه اضافه شده است.

وی خاطرنشان کرد: قرار نیست دانش‌آموزان کلی تعریف در خصوص مفاهیم یاد بگیرند و به جای آن فعالیتهایی وجود دارد که از دانش‌آموزان می‌خواهند تا آن را انجام دهند؛ مانند کتاب علوم که صورت عملی دارد و دانش‌آموز باید آزمایش انجام داده آن را به نتیجه برساند و به دیگران اعلام کند. یا در مطالعات اجتماعی می‌خواهیم بگوییم رعایت قانون ایمنی به دنبال می‌آورد. اینجا می‌توانید بگویید اگر قانون را رعایت کنید ایمن می‌مانید و می‌توانید موقعیتی طراحی کنید که دانش‌آموز با این سوال روبه‌رو شود که رعایت قانون چه فوایدی داشته و عدم آن چه ضررهایی دارد و خود به همان نتیجه برسد و نتیجه را مال خودش کند.

رمضانی تاکید کرد: بعضی از این فعالیت‌ها هم ذهنی هستند و و ترتیب آن طوری است که وقتی دانش‌آموزان مجموعه آنها را انجام می‌دهند به یک نتیجه می‌رسند که قابل ارائه به دیگران است، بنابراین اگر به حجم کتاب این‌طور نگاه شود عامل منفی نیست و اینطور نیست که بگویید اگر کتابی 150 صفحه است به نسبت کتابی که 100 صفحه دارد بدتر است.

معاون ابتدایی دفتر تالیف کتاب‌های درسی وزارت آموزش و پرورش افزود: یکی از کارهای جاری ما بررسی کتابهای درسی از این حیث است که آیا تعداد مفاهیم آن با ساعتی که معلم در اختیار دارد و با توان ذهنی و آمادگی قبلی دانش‌آموز همخوانی دارد یا خیر.

وی تصریح کرد: اگر کمک کنیم عین همان اتفاقی که در زندگی دانش‌آموز می‌افتد و هیچ کسالت‌آور نیست در مدرسه بیفتد، مدرسه برای او جای خوشایندی می‌شود.

رمضانی اظهار داشت: چرا بچه‌ها از بازی لذت می‌برند، برای اینکه همیشه چیز تازه یاد می‌گیرند و دائم سوالاتی دارند که با بازی به آن جواب می‌دهند.

رمضانی با بیان اینکه آن چیزی که افق روی وزارت آموزش و پرورش و دفتر تالیف است این ایده‌آل‌هاست، یادآورشد: اما آیا کاملاً آن را اجرا کرده‌ایم؟ شما الان ملاحظه فرمایید که خیلی جاها در آموزش مفاهیم قدم‌هایی برای نزدیک شدن به این ایده‌ها برداشته‌ایم، اما بعضی جاها به دلایل مختلف انجام نشده است و البته دائم کتاب‌ها را بررسی می‌کنیم تا بیشتر به این ایده‌ها نزدیک شویم. در چند سال اخیر از معلمان خواسته شده چاپ اول کتاب‌ها را چاپی در نظر بگیرند که می‌تواند تغییراتی برای چاپ بعدی داشته باشد و ایشان می‌توانند در مورد آن به ما بازخورد بدهند.

*از تجارب کشورهای دیگر در تالیف کتب استفاده می‌شود

معاون ابتدایی دفتر تالیف کتاب‌های درسی وزارت آموزش و پرورش در پاسخ به این پرسش که «آیا در تالیف کتاب‌های درسی از تجارب کشورهای دیگر استفاده کرده‌اید؟»،گفت: هم در تدوین راهنمای برنامه و هم محتوا این‌ها می‌تواند به ما ایده بدهد.

وی در پاسخ به این پرسش که «برای رسم‌الخط دانش‌آموزان چه برنامه‌ای دارید؟»،خاطرنشان کرد: با تغییر برنامه درس فارسی دوره ابتدایی که مربوط به 13-12 سال پیش است؛ تغییر در آموزش خط هم اتفاق افتاد. مثلا قبلا بچه‌هاحروف را زاویه‌دار می‌نوشتند اما حالا دانش آموزان از همان ابتدا با نحوه زیبانویسی ابتدایی حروف و کلمات آشنا می‌شوند و اینکه اندازه مناسب را در نوشتن رعایت کنند مورد تاکید قرار می‌گیرد و خط تحریری از همان سال اول و دوم برای خواندن دانش‌آموزان جلوی دید آنهاست.

منبع : خبرگزاری فارس