دانش‌آموزان پس از پایان دوره ابتدایی وارد مرحله یادگیری تعلیمات عمومی می‌شوند. در این دوره آمادگی لازم برای انتخاب رشته و شغل را کسب می‌کنند. این انتخاب نقش سازنده‌ای در زندگی فردی و اجتماعی آنها ایفا خواهد کرد. تحقیقات مربوط به عوامل موثر بر انتخاب رشته تحصیلی و دانشگاه عمری پنجاه ساله دارد و محققان در طول این دوره عوامل تعیین کننده‌ای مانند ویژگی‌های فردی، خانوادگی، شغلی و ویژگی‌های دانشگاه را شناسایی کرده‌اند. چاپمن معتقد است که انتخاب رشته تحصیلی و دانشگاه با توجه به مجموعه‌ای از ویژگی‌های درونی داوطلب با عوامل بیرونی مرتبط است. مطابق نظریه چاپمن، انتخاب رشته تحصیلی بر اساس عوامل درونی، شامل علاقه و سطح آرزوهای فردی، نگرش، توانایی و عملکرد تحصیلی و نیز عوامل بیرونی از قبیل وجود داشتن افراد مهم در زندگی فرد مثل خانواده، دوستان و صورت می‌گیرد. سالیوان و برودیگان معتقدند که عوامل مهم در این انتخاب شامل عوامل فردی(خواسته‌ها، تمایلات، عقاید، نیازها، توانایی‌ها، استعدادها و...) و عوامل محیطی(اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اقلیمی، و خانوادگی) و آگاهی از رشته‌های مختلف تحصیل و مشاغل و حرفه‌های متعدد و متنوع است.

عامل دیگری که ضرورت راهنمایی را ایجاب می‌کند، مسئله تراکم دانش و حجم علوم است. هیچ نابغه‌ای حتی در یک رشته علمی نمی‌تواند عالم شود و فرد پس از فراگرفتن تعلیمات عمومی و مفاهیم اولیه، در جهت ادامه تحصیلات به رشته‌ها وگرایش‌های مختلف هدایت می‌شود. به همین علت اولین انتخاب رشته که در سال نهم متوسطه اتفاق می‌افتد از اهمیت بسزایی برخوردار است. به عبارت بهتر انتخاب رشته در دوره متوسطه مقدمه و زمینه‌ساز انتخاب رشته اصلی در دانشگاه است. این مطلب که در سال‌های آینده امکان تغییر رشته وجود نخواهد داشت، حساسیت این انتخاب را دوچندان می‌کند و لازم است که دانش‌آموزان با آگاهی و شناخت کامل از همه گزینه‌های مربوط به انتخاب رشته، رشته تحصیلی خود را برای سال‌های آینده تعیین کنند. نتایج یک نظرسنجی نشان می‌دهد که 35 درصد دانش‌آموزان دوره متوسطه معتقد هستند که در انتخاب رشته خود مرتکب اشتباه شده‌اند. اگر اطلاع‌رسانی درست و صحیح در این خصوص انجام شود، میزان اشتباه و خطا در انتخاب رشته به شدت کاهش خواهد یافت.

عوامل موثر در انتخاب رشته تحصیلی

باید در نظر داشت که انتخاب رشته تحصیلی در پایه متوسطه، مقدمه انتخاب شغل است. اگر دانش‌آموزان در زمینه انتخاب رشته تحصیلی مرتکب اشتباه شوند، در مسیری گام برخواهند داشت که با موفقیت همراه نخواهد بود.

توانایی ذهنی و استعداد تحصیلی

استعداد یک توانایی بالقوه و مجموعه‌ای از قابلیت هاست که در انجام کارها موجب شایستگی فرد می‌شود. مهم‌ترین گام در راه استفاده از استعدادها شناخت آن است. در حالیکه عده‌ای از دانش‌آموزان استعدادهای خود را از طریق پیشرفت‌های آشکار خود می‌شناسند، ممکن است عده‌ای به شناخت استعدادهای خود دست نیابند یا پس از سال‌ها به آن دست یابند. لازم به ذکر است که داشتن نمرات درخشان در یک درس، ملاک مطمئنی برای وجود استعداد در آن زمینه نیست و امکان دارد عوامل دیگری در آن پیشرفت موثر بوده باشد. در نظام آموزشی هم امکان بروز و پرورش همه استعدادها وجود ندارد و بسیاری از جوانان پرقریحه و بااستعداد از توانایی‌های خود آگاهی پیدا نمی‌کنند. کم‌کاری و بی‌انگیزگی جوانان نیز عامل دیگر عدم بروز قابلیت‌های آنان است که به مشکلات عاطفی و ناسازگاری‌های آنان مربوط می‌شود.

آزمون‌های بسیاری برای سنجش قابلیت‌های یادگیری فرد به کار می‌رود. از جمله آن‌ها می توان به آزمون رغبت سنج شغلی شخصیتی هالند اشاره کرد که برای سنجش استعدادها و توانایی‌های نوجوانان و جوانان به‌کار می‌رود. این تست جهت تحلیل یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های دانش‌آموزان در دوران تحصیل خود که انتخاب رشته آن‌ها می‌باشد، مورد استفاده قرار می‌گیرد، لذا در این آزمون تلاش بر آن بوده ‌است که علاوه‌بر معرفی رشته‌ها با اجرای یک تست رغبت‌سنج، دانش‌آموز شناخت از خود داشته باشد و بتواند با شناخت صحیح از خود و رشته‌ها، انتخاب بهتری داشته‌باشد.

باید توجه داشت که آزمون تنها ملاک برای تعیین راه آینده شخص نمی‌تواند باشد. دانش‌آموزان با شناختی که از توانایی‌های خود به‌دست می‌آورند می‌توانند در رشته متناسب با شرایط خود وارد شوند.

علایق و رغبت‌های تحصیلی و حرفه‌ای

رغبت‌ها و توانایی‌ها امور جدا از هم نیستند. ما معمولاً به اموری علاقه بیشتری نشان می‌دهیم که توانایی بیشتری برای انجام آن‌ها داریم. رغبت، گرایش مجذوب شدن به فعالیت و پیگیری آن است، درحالیکه تنفر انصراف از یک کار است.

برای سنجش رغبت‌ها از آزمون‌های رغبت‌سنج می‌توان کمک گرفت. پرسش از دانش‌آموزان در امور مورد علاقه‌شان، تجزیه و تحلیل فعالیت‌ها و سرگرمی‌های آنان می‌تواند رغبت‌ ایشان را مشخص کند.

سوابق تحصیلی و آزمون‌های معلومات

پیشرفت تحصیلی هر دانش‌آموز عبارت است از سطح مهارت‌ها، اطلاعات و ادراکی که در زمینه مورد نظر به‌دست می‌آورد. نمرات و سوابق تحصیلی می‌تواند موفقیت فرد را در رشته‌های مختلف پیش‌گویی کند. آزمون‌های پیشرفت تحصیلی می‌تواند وسیله سودمندی برای انتخاب رشته تحصیلی باشد. این آزمون‌ها شامل آزمون‌های معلومات یک درس، معلومات چند درس و یا آزمون جامع شامل تمام دروس می‌باشند.

عوامل خانوادگی

هر انسانی براساس روابط متقابل اعضای خانواده و فضای حاکم بر آن شکل می‌گیرد. محیط زندگی و خانواده می‌تواند موجبات پیشرفت یا محدودیت فرد را فراهم کند. مشکلات خانواده به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم در زندگی تک تک افراد خانواده اثر می‌گذارد. انتخاب رشته دانش‌آموز باید با در نظر گرفتن مشکلات، محدودیت‌ها و یا امکانات خانواده صورت گیرد.

ویژگی‌های شخصیتی

شخصیت به معنای نحوه رفتار فرد و ترکیبی از خصوصیات جسمی و ذهنی و اجتماعی است که فرد را آنچه که هست، می‌سازد. هر شخصی با نوع شخصیتی که دارد، امکان موفقیت در رشته تحصیلی یا شغلی را خواهد داشت که احتمالاً فرد دیگر نمی‌تواند آن را کسب کند. بعضی مشاغل احتیاج به صبر و بردباری و برخی دیگر نیاز به قدرت روحی و مقابله دارد. در حقیقت انتخاب شغل نوعی ارائه شخصیت است. اگر فردی با قد کوتاه و بدنی ضعیف و خوی آرام وارد دانشکده افسری شود که نیاز به قدرت بدنی و روانی دارد، انتخاب صحیحی انجام نداده است. همچنین شغل معلمی برای شخصی که کم حوصله و عصبانی و خواهان درآمد زیاد است، مناسب نیست. در بسیاری از مشاغل موفقیت فرد بستگی به خلق و خوی او دارد.

معلومات و مهارت

داشتن اطلاعات و معلومات در خصوص یک شغل، امکان به‌دست آوردن آن و انتخاب صحیح را افزایش می‌دهد. افراد موفق در یک رشته تحصیلی و افرادی که مرتبط با آن رشته مشغول به کار هستند، منابع خوبی برای به‌دست آوردن اطلاعات در آن رشته و شغل محسوب می‌شوند.

جنسیت و شرایط بدنی

گرچه امروزه تفاوت بین زن و مرد در انتخاب حرفه به تدریج در حال از بین رفتن است و تقریباً رشته‌ای وجود ندارد که به یک جنس اختصاص داشته‌باشد، اما بعضی مشاغل نسبت بیشتری از یک جنس را به خود اختصاص داده‌است. مثلاً گرایش زنان به پرستاری بیش از مردان است و مردان بیشتر طالب مشاغلی هستند که قدرت، منفعت و استقلال بیشتری به آنها بدهد. همچنین سلامت بدنی از عوامل موثر در انتخاب شغل به حساب می‌آید. مثلاً کوررنگی برای شیمیدان، نقاش و هنرمند اشکال ایجاد می‌کند.

اجتماع- اقتصاد و شرایط اقلیمی

نیازهای اجتماعی و اقتصادی هر جامعه بنابر مقتضیات زمان و پیشرفت‌ها و شکست‌های اقتصادی تغییر می‌کند و بازار حرفه ها و مشاغل با پیشرفت صنعت و تکنولوژی در حال نوسان است. گاه نیاز به برخی مشاغل زیاد می‌شود و زمانی این نیاز برطرف می‌شود. در نظر گرفتن مسائلی که در سال‌های اخیر اتفاق افتاده و آنچه امروز در حال جریان است، می‌تواند به فرد کمک کند که بازار کار آینده را پیش‌بینی کند.

محل زندگی از قبیل زندگی شهری و روستایی، شرایط آب و هوایی محیط، صنعتی، تجاری یا کشاورزی بودن منطقه و عوامل دیگری که به شرایط جغرافیایی منطقه زندگی فرد مربوط می‌شود، می‌تواند در انتخاب رشته تحصیلی و در نهایت انتخاب شغل فرد موثر باشد. چرا که نیازهای هر منطقه مشاغل خاصی را می‌طلبد که در جاهای دیگر رواج ندارد.

شرایط احراز شغل

تنوع و گستردگی مشاغل موجب گردیده که شغل‌ها را به شیوه‌های مختلف طبقه‌بندی کنند. در بعضی از دسته‌بندی‌ها مشاغل را بر اساس میزان درآمد، تحصیلات لازمه، حدود کاری و قدرت اعمال نفوذ طبقه‌بندی می‌کنند و افراد جهت کسب اطلاعات می‌توانند به این منابع مراجعه کنند. مشاغل به طور کلی یا دولتی هستند و یا خصوصی و در هریک از شاخه های صنعت، خدمات و کشاورزی وجود دارد.

موسسات دولتی و وزارتخانه‌ها باید اطلاعات حرفه‌ای را منتشر کنند. هریک از وزارتخانه‌ها در زمینه‌های مربوط به خود نشریاتی را ارئه می‌کنند. مطالعه این مطالب می‌تواند به انتخاب افراد کمک کند.

از شرایط انتخاب یک شغل می‌توان عوامل زیر را نام برد:

- آشنایی با طبقه‌بندی مشاغل

- شناسایی مشاغل اساسی و حساس

- میزان ترقی و پیشرفت در شغل، ماهیت کار و وظایف مربوط به آن

- میزان درآمد و پاداش‌ها

- مزایا و معایب شغل

- سن ورود و جنسیت مورد پذیرش

- شرایط بدنی و میزان علاقه و استعداد لازم

- مهارت‌ها و معلومات لازم

- شرایط قانونی

- تابعیت و ساکن بودن در محل کار

- عضویت در صنف و اتحادیه

اطلاعاتی که دانش‌آموزان فارغ‌التحصیل دوره متوسطه اول برای انتخاب رشته و شغل آینده باید بدانند:

- آگاهی از رشته‌های تحصیلی دوره متوسطه دوم و امکان ادامه تحصیل، ضوابط ورود به دوره، برنامه دروس

- آگاهی از نظام آموزش متوسطه دوم

- اطلاع از نحوه تغییر رشته و شاخه

- ارتباط رشته‌های تحصیلی با رشته‌های مورد نظر دانشگاهی و مشاغل انتخابی

- بازار کار مشاغل و حرفه‌ها و پیش‌بینی وضعیت آن‌ها در آینده، وضعیت درآمد، مزایا، امکان ترفیع و مشکلات شغلی

- آشنایی با مسائل کنکور، دوره‌های پیش‌دانشگاهی و کاردانی‌های پیوسته

- امکان ادامه تحصیل در روستا، شهر، استان، پایتخت و یا کشور دیگر

- شناخت دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و اطلاع از شهریه‌های دریافتی در مراکز غیرانتفاعی

- توجه به آگهی‌های استخدامی در جراید، شرایط استخدام، ضوابط ورود به شغل، امتحانات ورودی و مصاحبه

منبع دریافت این مطلب : مبتکران