سونامی تغییر در نظام آموزشی ایران که 12 سال تحصیلی را دوشقه کرد و نظامی 6 - 6 آفرید، گوشه پَرش به کتاب های درسی نیز گرفت؛ نخست به ششم ابتدایی و بعد به پایه های هفتم و هشتم و از این پس نیز به سال های بالاتر.
دراین سه سال نقدها فراوان بود؛ صحبت از تالیف شتابزده و تغییرات نابجای کتاب ها و سردرگمی در میان بود. صحبت ازموافقت هم بود، طرفدار نیز وجود داشت، اما باز هم غلبه با نگاه های منتقد بود، مثل آنچه درباره کتاب تازه تالیف انشا گفته شد.
فارسی شکر است، قند است خواندن و نوشتن به این زبان اما کتاب های تازه نگارش شده زبان و ادبیات فارسی به زعم جمعی از جامعه دبیران، شیرین مزگی اش کم است. جعفرخرازی، عضو سابق شورای برنامه ریزی کتاب های فارسی است و پژوهشگر و دبیر ادبیات فارسی. او به ما توضیح داد که به کتاب های فارسی هفتم و هشتم از چند منظر ایراد وارد است؛ از جمله به واسطه برخی متن های سنگینش که نشان دهنده زبان معیار ایرانیان نیست.
اشکال سنگینی برخی متن ها را رقیه قیاسی، مدرس ضمن خدمت ادبیات فارسی و دبیر این درس نیز برای ما تصویر کرد و در عین حال، جذاب نبودن بعضی از متون را نیز به این سنگینی اضافه کرد. او می گوید عضلات صورت دانش آموزان کلاسش منقبض می شود وقتی قرار است برخی درس های کتاب خوانده و مرور شده و از آنها امتحان گرفته شود.
فارسی شکر است و جذاب و پر از لطافت طبع شاعران و نویسندگان بلندآوازه سرزمین مان، اما به تحلیل خرازی و قیاسی این لطافت و صمیمیت در کتاب های فارسی هفتم و هشتم کم است. قیاسی می گوید بهتر بود اگر به کتاب، چاشنی طنز بیشتری زده می شد و خرازی تاکید می کند که شایسته بود اگر شعرها متناسب با سن و سال بچه های دوره راهنمایی انتخاب می شد ؛ شعرهایی ساده و روان که موسیقی دلنشینی دارد و در ذهن دانش آموزان حک می شود.
این خواسته چیزغریبی نیست، همان است که سال ها قبل در کتاب های فارسی وجود داشت، همان که دانش آموزان را ترغیب به زمزمه اشعار می کرد و قلبشان را به ادبیات نزدیک می کرد. اما حالا انگار این فرصت محدود شده و این پیوند، کمرنگ که به گفته خرازی، تصاویر کم جاذبه کتاب ها و صفحه آرایی نه چندان دلچسب کتاب نیز به آن دامن می زند.
رسم الخط رنگارنگ
این که زبان مادری مان را چطور بنویسیم، کلمه ها را جدا بنگاریم یا حروف را به هم بچسبانیم دغدغه خیلی از فارسی نویسان است. تفاوتی ندارد دانش آموزباشی، در دانشگاه تحصیل کنی، اهل مطالعه یا دبیر و آموزگار باشی چون این رسم الخط مشوش گرفتارت می کند و سردرگم. در کتاب های تازه تالیف فارسی هفتم و هشتم هم منتقدان ردپای این شیوه مخدوش را یافته اند، به طوری که خرازی می گوید در مواردی در یک کتاب چند رسم الخط متفاوت برای یک کلمه وجود دارد و قیاسی هم به وضع گیج کننده همزه در این دو کتاب اشاره دارد.
همزه در ذهن دانش آموزان قدیم یک علامت کوچک شبیه 6 است که روی حروف قرارمی گیرد، اما در چند سال اخیر این همزه حذف شد و جایش را به «ی» میانجی داد که بلافاصله بعد از کلمه و به شکل «ی» بزرگ نوشته می شد. اما در کتاب های هفتم و هشتم این «ی» حذف شده و دوباره بر نگارش همزه تاکید شده که یعنی دانش آموزانی که در دوره ابتدایی با «ی» میانجی آشنا شده اند، از این پس باید آن را کنار بگذارند. این رسم الخط رنگارنگ مشکل کتاب های تازه تالیف است که برای درس فارسی که درست نویسی را مشق می کند، زیبنده نیست.
نقص های دستوری
ریاضی، زبان های خارجی و دستور زبان؛ این سه در یک چیز وجه مشترک است، نداشتن جذابیت البته نه بالذات که به علت تدریس خشک و بی انعطاف آنها از مدرسه تا دانشگاه. موقع یادگیری زبان فارسی، هرچه فعل و فاعل و مفعول و مسند و نهاد است با هم قاطی می شود چون تدریس دستور زبان کمتر ریشه ای انجام می شود و نتیجه حفظ طوطی وار مفاهیم نیز بهتر از این نمی شود.
علی صابونچی، کارشناس مسائل زبانی و دستوری، کتاب های تازه تالیف فارسی را از این منظر به بوته نقد می کشد و به ما توضیح می دهد که گرچه در زبان شناسی نوین تلاش برای آسان کردن فهم دستور زبان است، اما در کتاب های فارسی همچنان بر روش های قدیمی اصرار می شود.
به گفته او در روش های نوین از نمودارها و جداول برای تشریح مسائل پیچیده دستوری استفاده می شود، همچنین از زبان شعر یا انواع بازی که جایشان در کتاب های تازه تالیف خالی است.
تکراری بودن برخی از نکات دستوری نیز ایرادی است که می توان به کتاب های هفتم و هشتم وارد کرد مثل تکرار مکرر شیوه های درست نویسی، آموزش نقطه، ویرگول و طرز نوشتار واژه های هم آوا که املای متفاوت دارند همچون گذار و گزار. آنچه دستور زبان فارسی را شیرین می کند آموزش سیستمی آن است، به طوری که دانش آموزان احساس کنند پله پله از ساختار زبان مادری شان رمزگشایی و آن را بهتر درک می کنند، اما منتقدانی چون علی صابونچی معتقدند که این آموزش سیستمی در کتاب های فارسی رعایت نمی شود و مفهومی که در یک سال تحصیلی بر آن تاکید زیادی می شود یکباره در سال بعد مفقود می شود و دانش آموزان را سردرگم می گذارد.
نقدهای درست را می پذیریم
اگر همه این چالش ها را یک کاسه کنیم و بگذاریم پیش روی مولفان کتاب یا مقابل دیدگان کسانی که بر کتاب های تازه تالیف فارسی هفتم و هشتم مُهر تائید زده اند طبیعی، واکنش منفی و موضع انکاری است. دیروز که این چالش های یک کاسه شده را با فریدون اکبری شلدره یکی از پنج مولف کتاب های فارسی در میان گذاشتیم او نه که انکار بلکه موضعی نسبتا بی طرف گرفت و گفت کتاب ها همین است که همه می بینند و هرکسی آزاد است نظری درباره شان بدهد. اکبری می گوید: انتقادها باید پایه علمی داشته باشد و مثلا اگر گفته می شود برخی مطالب جذاب نیست باید دانست جذابیت امری نسبی است و از نظر هر کسی متفاوت است ؛ او حتی گلستان سعدی شیرین سخن را مثال زد که به ذائقه برخی خوش می آید و به مذاق عده ای نه. این مولف، متن های ثقیل از نگاه دبیران را نیز به هیچ وجه ثقیل ندانست و گفت این متن ها نه اشکال دو کتاب، بلکه مایه اعتبار آنهاست.
تالیف کتاب کار ساده ای نیست، این را می دانیم، همه را راضی نگه داشتن نیز کار سختی است، این را هم می دانیم، اما ایرادهای اساسی را نمی شود پذیرفت آن هم از جانب کتاب هایی که ماموریت دارند به اجرای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش کمک کنند و از دانش آموزان افرادی دست به قلم بسازد.
زبان فارسی بخشی از هویت ماست و مسلط نبودن به آن نقصی است برای تک تک ایرانیان. کتاب های مدارس اما می تواند مانع ایجاد این نقص شود؛ البته به شرط این که خود بی نقص باشد. ایرادی که نمی شود براحتی از آن گذشت حذف تاریخ ادبیات از کتاب های هفتم و هشتم است، به طوری که فقط اطلاعاتی کلی و ناچیز در مورد برخی شعرا و نویسندگان در انتهای این کتاب ها بیان شده که چون طبق آیین نامه در سوالات امتحانی پرسیده نمی شود، دانش آموزان نیز ملزم به خواندنش نیستند. مهجورماندن تاریخ ادبیات، ظلم است به تاریخ زبان و ادب فارسی که چه منتقد کتاب ها باشی و چه طرفدار آن، شهادت خواهی داد.
منبع : جام جم آنلاین
